Powrót

Letnin(Lettnin)

W kilkunastu miejscach znaleziska archeologiczne (kurhany, groby, narzędzia, ceramika) z epoki kamiennej. Osada z okresu brązu na pograniczu z polami Krasnego. Cmentarzysko łużyckie na zach. od młyna Górnego (dziś Dolny), dzida żelazna z okresu lateńskiego (400-0), urna z perłami i ceramika z okresu rzymskiego (0-400). Z okresu wczesnośredniowiecznego (VII-XII w.) przy drodze do Brzeska cmentarz szkieletowy, na zach. od kościoła osada lub gród warowny z ceramiką i prząślikami, osada odkryta w 1969 300 m na zach. od wsi. W 1487 napisano, że koło kościoła jest jakiś wał, może po grodzie. W 1969, 1973-76 w wykopach sondażowych znaleziono tam ułamki naczyń z X-XII w. Wieś w obecnym kształcie zabudowana w XIII w., pośrednio wspomniana w 1260, gdy rycerz Jan z Letnina (de Letenin) wystąpił jako świadek przy czynności wójta pyrzyckiego i w 1270. Rodzina rycerska de Letenin w XIV-XV w., żyje w Ziemi Pyrzyckiej i Lipiańskiej. Wieś należała do kapituły kamieńskiej. Biskup Herman w 1276 sprzedał Ziemię Lipiańską margrabiom, rezerwując sobie jednak Letenin. W 1303 biskup Henryk swemu zastępcy w kapitule, witztumowi (łac. vicedominus), określił stałe dochody właśnie w postaci Letnina wraz z parafią, młynem, dziesięciną od chłopów, 4-ro łanowym sołectwem. Młyn - potem Ober Muhle - zbudowano na potoku Mechówka (Letninka) płynącym na płn. do Rowu Stróżewskiego. Istnieje do dziś obok drogi do Obromina (ale nazwa po 1945 Górne przylgnęła do dawnego młyna >Dolnego). Witztumowie administrowali wsią przez wieki, zwykle mając tu rycerzy - lenników, już od ok. 1375 z rodu Schöning. W 1487 witztum przekazał Damianowi v. Schöning z Lubiatowa, jego braciom i kuzynom dziedzicznie swe dobra (4 łany chłopskie, zagroda komornika, połowa młyna) po ich zmarłych kuzynach Baltazarze i Janie z Letnina. Damian był duchownym, sekretarzem i kanclerzem księcia Bogusława X (1476), potem (1479) jego wójtem w Lęborku, kanonikiem w Kamieniu (1489), archidiakonem w Dyminie, posiadaczem licznych beneficjów, w tym do 1492 wikariatu w kaplicy św. Jerzego w Pyrzycach, od 1491 wikariatu przy ołtarzu św. Barbary w kościele św. Maurycego w Pyrzycach. Jego posiadłość w Letninie była częścią letnińskich włości witztumów. Po jego śmierci posiadłość w Letninie przejęła siostra Anna i inna Anna, córka Jana z Żalęcina, mniszki w Pyrzycach. W 1489 również Antoni Schöning posiadał tu lenno od kapituły. W czasie reformacji Letnin nadal pełni szczególną rolę jako posiadłość vicedominatu, którym zarządzał lenny sołtys. Dzwony z 1743, 1744, 1767. W 1671 5 rodzin żydowskich. W 1782 nadal 2 młyny, tartak, 24 gospodarstwa chłopskie, 6 zagrodniczych, karczma, kuźnia, szkoła, 65 budynków mieszkalnych, komora celna (bo wieś przy granicy z Nową Marchią). W 1811 po nacjonalizacji dóbr kapituły, chłopów uwłaszczono, ówczesny F. W. Michaelis za 378 talarów wykupił swe gospodarstwo, tworząc w 1820 mały majątek i zachowując dziedziczny urząd, zwolniony od opłat i powinności lennych (jak służba wojskowa konna, ugaszczanie pana lennego) po wpłaceniu 160 talarów. W 1868 r. gospodarstw tyleż, 4988 mórg (w tym orna 3781, pastwiska 786, łąki 168, ogrody 23, nieużytki 164 morgi) dwa młyny, tartak przy młynie Górnym (z 24 morgami), parafia (96 mórg), karczma, kuźnia, szkoła (98 mórg), 60 domów mieszkalnych, 53 gospodarczych, 432 osoby w tym sołtys (214 mórg), 20 kmieci po 150-153 morgi, 4 małorolnych (po 70-77 mórg), 506 komorników (po 7-10 mórg). Pożar 5-ciu domów 12 V 1881. Z rodziny Michaelisów Fryderyk, minister króla Fryderyka II od 1779, Jerzy kanclerz Niemiec w 1917, w 1918-19 nadprezydent rejencji pomorskiej w Szczecinie. Michaelisowie w 1913 sprzedali swe ok. 480-morgowe gospodarstwo. Rodzina wymarła 26 VI 1924. W 1915 pożar wieży kościelnej z zegarem, resztki 3 dzwonów przetopiono, a tylko najmniejszy wywieszono na drewnianej dzwonnicy przykościelnej. W 1925/26 ludwisarnia z Apoldy wykonała 3 nowe dzwony wywieszone w dzwonnicy zbudowanej na terenie dawnego cmentarza przykościelnego. W 1919 zamieszkuje - 446, 1920 - 410, 1925 - 456 OSÓb, 1933 - 461 osób, 1939 -755 osób, kiedy to we wsi 20 gospodarstw powyżej 20 ha, największe gospodarstwa O. Haberle'go w młynie >Dolnym (152 ha), w Górnym W. Naumanna (20 ha).U bogatszych chłopów pracowali polscy robotnicy najemni. Rankiem 2 III 1945 od Pstrowic wjechały radzieckie czołgi. Przeszukując wieś Rosjanie zastrzelili burmistrza Wilhelma Lipke, gdyż w jego mieszkaniu znaleziono żołnierska, furażerkę, powieszono nauczycielkę z mężem i córką, zabito inne osoby, w tym 0. Haberle. Kościół zamieniono na stajnię. Po zdobyciu Pyrzyc w młynie Dolnym zakwaterowały pododdziały I Samodzielnej Brygady Moździerzy II Armii WP w połowie marca Brygada ruszyła na front by walczyć o Dąbie. Tylko w Dolnym pozostały oddziały tyłowe, zaopatrzeniowe. To dlatego długo po wojnie ten przysiółek wsi zwano Brygadą. W czerwcu młyn Górny został uruchomiony przez Naumanna, pracującego jednak u nowego posiadacza, polskiego żołnierza - osadnika. W lipcu wysiedlono pierwszą partię Niemców, głównie starców i rodziny wielodzietne, zatrzymując zdolnych do pracy. Od jesieni przybywali Polacy Pozostałych Niemców wysiedlono 12 V 1946, ostatnią rodzinę latem 1947. Nazwa: Latonino 1945, Letninek 1946. Majątek państwowy 185 ha w 1948 do parcelacji. W 1961 - 445 osób, W 1993 - 402, W 2007 - 330. W 1991 obszar wsi wynosił 911 ha, z tego na użytki rolne przypadało 739 ha, pastwiska 18, sady 4, łąki 64 ha, lasy 80, wody 6, drogi 41 ha. Gospodarstwa-. 17 o areale 15 i więcej ha, 24 o areale 10-15 ha, 16 o areale 5 -10 ha i pozostałych 14 mniejszych. Wieś wyróżniała się zespołem śpiewaczym "Kresowianka", chałupami z szachulca, w tym chatą Tarnowskich (nr 5, 30) z ciemną kuchnią bez okien - przykład domu pyrzyckiego. Kościół z granitowych głazów z XIII w, odnowiony w 1817. Zachowane fragmenty ołtarza z 1703 r. w tym skrzydło boczne renesansowego tryptyku z ok. 1600, z dwoma rzędami rzeźbionych w drewnie figurek 12 apostołów z XVI w, podobnie jak cała szafa ołtarzowa. Przed laty zginęła środkowa część tryptyku z malowidłem przedstawiającym Ostatnią Wieczerzę wywiezionym do Szczecina (przed 1983), malowidłem olejnym ze sceną biblijną (prorokiem Jonaszem, też straconym przed 1983), malowidłem przedstawiającym Ewangelistów przy stole. Ołtarz w 1962 konserwowany przez pracownię konserwacji zabytków w Warszawie. Pozostałe figurki tryptyku skradziono nocą 8/9 VII 2004 i to nie wyłamując zamku, zatem z użyciem dorobionych kluczy. Czarna ambona barokowa z 1703. Wieża z 1744, rozebrana w 1910. Dzwony z 1744 i 1767 przetopiono w czasie II wojny. W lutym-maju 1945 kościół pustoszony przez stacjonujące we wsi wojska sowieckie, które zamieniły go w stajnię, a komsomolcy i inni bezbożnicy urządzali sobie w kościele strzelanie. Kościół poświęcony 8 IX 1945 przez ks. Stanisława Koszarka z Brzeska. Dziś mały dzwon z 1926 na dzwonnicy obok kościoła.

Źródło: Pyrzyce i okolice przez wieki. Edward Rymar

Pokaż widok na większej mapie