Powrót

Dąbroszyn(Tamsel)

Pałac w Dąbroszynie zlokalizowany jest w ramach zespołu pałacowo-parkowego, znajdującego się w centralnej części miejscowości, po obu stronach drogi prowadzącej z Gorzowa do Kostrzyna. Budynek usytuowany jest po południowej stronie drogi, w ramach założenia parku dolnego, w sąsiedztwie kościoła o formach stylistycznych neogotyku, znajdującego się po południowo-zachodniej stronie rezydencji. Budowla pałacu zlokalizowana jest na osi północ-południe, z elewacją frontową zwróconą w kierunku północnym z perspektywą zamkniętą dawniej antykizującą Świątynią Zofii. Elewacja tylna otwiera się w kierunku południowym na parkową oś widokową zamkniętą pomnikiem Victorii. Po północno-wschodniej stronie pałacu, po przeciwnej stronie drogi, znajduje się historyczne założenie folwarczne z obszernym dziedzińcem gospodarczym. Pierwsza wzmianka dotycząca miejscowości pochodzi z 1262 roku, kiedy to chwarszczańscy templariusze zmuszeni byli zrzec się Dąbroszyna (Tamprosowe) na rzecz margrabiów brandenburskich. Miejscowość została ponownie wymieniona w roku 1460 w wykazie dóbr joannickich. W 1510 roku majątek przeszedł na własność rodu von Schönebeck. W 608 roku jako właściciel dóbr występował Asmus von Schönebeck, następnie wymieniany był Joachim, Claus, Eustachy, a także Christoph i Erazm. W 1640 roku w Dąbroszynie osiadł ród von Schöning, kiedy to Hans Adam von Schöning ożenił się z Marianne von Schönebeck z domu Schapelow. Z tego związku wywodził się Po śmierci Hansa Adama w 1696 roku jego następcą został najstarszy z synów - Johann Ludwig, który zmarł w 1713 roku, nie pozostawiając po sobie męskiego potomka. W 1723 roku jego córka, a zarazem wnuczka marszałka - Louisa Eleonora wyszła za mąż za pułkownika Friedricha Adama von Wreecha. W latach 1730-1731 częstym gościem Louisy Eleonory bywał przebywający w Kostrzynie arcyksiążę Fryderyk, późniejszy król Prus - Fryderyk Wielki. Przyjaźń przetrwała próbę czasu i kiedy po bitwie pod Sarbinowem w 1758 roku rosyjscy żołnierze plądrowali okoliczne ziemie i dwory, monarcha okazał majątkowi dąbroszyńskiemu wiele troski. Ze związku Adama Friedricha i Louisy Eleonory pochodzili synowie - Friedrich Wilhelm Theodor i Ludwig Alexander, blisko związani z księciem Henrykiem Pruskim, bratem Fryderyka Wielkiego. Po bezpotomnej śmierci Ludwiga Alexandra w 1795 roku, dobra dąbroszyńskie znalazły się w posiadaniu jego siostrzeńca - Bogislava Friedricha von Dönhoffa. Po nim przypadły jednej z jego z córek - Rosalia Ulrice. Zawarła ona w 1816 roku związek małżeński z hrabią Hermannem von Schwerinern. Małżonkowie przebywali na stałe w Wolfshagen k. Neuruppin, nie mniej jednak wiele uwagi poświęcali Dąbroszynowi. Z ich inicjatywy w latach 1825-1828 przebudowano kościół, a następnie w 1851 roku pałac oraz przekomponowano park górny i dolny, gdzie w 1840 roku wzniesiono pomnik poświęcony setnej rocznicy intronizacji Fryderyka Wielkiego. W tym też czasie przebudowano i rozbudowano folwark. Po śmierci Hermanna właścicielem dóbr dąbroszyńskich został jego młodszy syn Bogislav. Po nim majątek objął Stanislaus, który mieszkał tutaj wraz z żoną Marie Helene von Klitzing do 31 stycznia 1945 roku. Działania wojenne nie objęły bezpośrednio Dąbroszyna, który stał się zapleczem dla wojsk radzieckich, toczących zacięte boje o Kostrzyn. W tym czasie marszałek Żukow odbył w pałacu naradę ze swoją generalicją, co zostało uwiecznione na taśmach wojennej kroniki filmowej. Dzieła sztuki znajdujące się na wyposażeniu pałacu zostały zniszczone bądź rozproszone i w większości bezpowrotnie utracone. Zaraz potem w pałacu utworzono Państwowy Urząd Repatriacyjny, a następnie przekazano budynek wraz z założeniem parkowym Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W budynku pałacu mieściły się biura, przedszkole, biblioteka, przychodnia oraz mieszkania pracownicze. W latach 90. XX wieku właścicielem pałacu i parku dolnego stała się Gmina Witnica, a rezydencja została uznana za oficjalną siedzibę Euroregionu Pro Europa Viadrina. Obecnie zespół pałacowo-parkowy przygotowywany jest do sprzedaży. Pałac został wzniesiony w latach 80. XVII wieku w stylu barokowym. Budowla otrzymała formę prostopadłościenną, dwukondygnacyjną, z wysokim dachem dwuspadowym, o dwóch narożnych ryzalitach. Obiekt został wzniesiony w technice tradycyjnej z cegły ceramicznej na zaprawie wapiennej, o tynkowanych elewacjach. Ponad wejściem głównym umieszczono herb rodziny von Schöning. Elementem wystroju barokowej rezydencji są zachowane w kilku pomieszczeniach parteru barokowe dekoracje sztukatorskie, wykonane prawdopodobnie przez artystów saksońskich - braci Rust zw. Berlińczykami. Pierwsza poważna przebudowa pałacu miała miejsce po zniszczeniach wojny siedmioletniej w 3. ćwierci XVIII wieku, kiedy to od południa dodano kolumnowy portyk, nad którym założono taras, przebudowano układ pomieszczeń, a w czworobocznej sieni wybudowano reprezentacyjną, zabiegową klatkę schodową z rokokową balustradą. Na początku XIX wieku zmieniono częściowo wystrój pomieszczeń. Z tego okresu zachowały się w dwóch pomieszczeniach parteru boazerie pokryte malowanymi groteskami oraz sala, w której odbywały się przedstawienia teatralne, zdobiona terakotowymi medalionami antycznych postaci. Inny charakter mają natomiast pomieszczenia na piętrze, gdzie boazerie zdobione są groteskami w typie chińskim (tzw. chinoiserie). Ostateczny kształt budowla uzyskała poprzez przebudowę w stylu neogotyckim w 1851 roku, prawdopodobnie według projektu Georga Friedricha Hitziga. Ten znany berliński architekt był autorem szeregu realizacji architektonicznych wykonanych na zamówienie Hermanna von Schwerina, ówczesnego właściciela dóbr dąbroszyńskich. W trakcie przebudowy pałacu zmieniono częściowo układ pomieszczeń, skrócono ryzality oraz nadbudowano trzecią kondygnację z przeznaczeniem na mieszkania dla służby. Bryłę pałacu nakryto niskim dachem czterospadowym ukrytym za krenelażem. Elewacje ukształtowano w sposób rytmiczny i symetryczny z prostokątnymi otworami okiennymi z opaskami, gzymsem cokołowym, podokiennym i koronującym. Bryłę zaakcentowano w narożnikach sterczynami. Z tego okresu zachowała się też stolarka okienna i drzwiowa. Na wyposażeniu pałacu znajdowały się cenne dzieła malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego. W sali na piętrze mieściła się galeria antenatów, z portretami przedstawicieli tutejszych rodów szlacheckich. W pomieszczeniach parteru znajdowały się z kolei portrety Fryderyka Wielkiego i księcia Henryka Pruskiego. Los większości obiektów, znajdujących się niegdyś w pałacu, pozostaje nieznany. Do zachowanych należy popiersie księcia Henryka Pruskiego, odlane w brązie w 1789 roku przez paryskiego rzeźbiarza - Jeana Houdona. Rzeźba stanowi jeden z cenniejszych eksponatów Muzeum Lubuskiego im. Jana Dekerta w Gorzowie Wlkp. Na ekspozycji znajdują się ponadto dwa XVII-wieczne portrety Joachima von Wreecha - teścia Eleonore Louise von Wreech, a także cenna barokowa dwudrzwiowa szafa, datowana na 1698 rok. W latach 70. XX wieku wykonano z inicjatywy PGR kompleksowy remont elewacji pałacu. W latach 90. XX wieku założono piec centralnego ogrzewania. W ostatnich latach przeprowadzono kompleksowy remont polegający na adaptacji wnętrz na cele hotelowe W ramach prac wymieniono stolarkę okienną, schody oraz poddano konserwacji sztukaterie w pomieszczeniach parteru i piętra.

Cytat z książki Zbigniewa Czarnucha ,, Nad Wartą i wśród lasów".:

Piękna Eleonora

Jej urodę i osobisty wdzięk opiewał w odzie napisanej na jej cześć oraz w pełnych uwielbienia listach nastolatek Fryderyk, królewicz zamknięty przez surowego ojca w kostrzyńskiej twierdzy za próbę ucieczki z kraju. Wymagający król-ojciec, Fryderyk Wilhelm, nie tolerował jego pasji gry na flecie i lektury francuskich romansów o trubadurach, opiewających cnoty i piękno dam swego serca. Toteż gdy ojciec zamienił wyrok na obowiązek praktyki urzędniczej w kostrzyńskim rządzie Nowej Marchii, osiemnastolatek cwałował konno do Dąbroszyna do ubóstwianej platonicznie żony pułkownika von Wreecha. Pułkownik, potem generał, miał lat trzydzieści cztery, gdy zawierał ślub z piętnastoletnią wnuczką marszałka von Schöninga. Gdy Fryderyk tu przyjeżdżał, Eleonora zdążyła już urodzić pięcioro dzieci, których razem po latach miała aż dwanaścioro. Zasłynęła potem z takiej niechęci do dawnego wielbiciela, a potem wielkiego króla, że w Dąbroszynie wspominanie o Fryderyku było zabronione. Tutaj pielęgnowało się bowiem kult królewskiego brata - księcia Henryka, któremu poświęcono bardzo osobliwy pomnik chwały oraz obelisk.

Zofia, wielka dama salonów Berlina i jej biedna siostra Cecylia

Dobra dąbroszyńskie zaliczano do największych nie tylko w Nowej Marchii, ale także w Brandenburgii. Ostatni właściciel dominium Tamsel, Stanislaus Graf von Schwerin, w roku 1921 posiadał 2416 ha lasów, łąk i ziemi uprawnej. Majątek Tamsel był majoratem, czyli jego spadkobiercami mogli być tylko potomkowie w linii męskiej i dopiero po ich wymarciu zamężne córki wprowadzały majątek pod zarząd nowego rodu ich mężów. W konsekwencji braku potomka w linii męskiej w rodzie von Schoningów majątek, jako wiano Eleonory, znalazł się w posiadaniu von Wreechów. Bezdzietni synowie Eleonory przekazali go w roku 1795 von Dönhoffom z Donhoffstadt/Długosze w Prusach Wschodnich (dziś Olsztyńskie). Ta gałąź rodu, wobec szybkiej śmierci synów, wygasła w roku 1816 i Dąbroszyn za sprawą małżeństwa hrabianki Rozalii Fryderyki von Dönhoff z hrabią Hermanem von Schwerin z Wolfshagen znalazł się w posiadaniu kolejnego rodu. To oni przerwali dotychczasową zmowę milczenia i wystawili w roku 1840 Wiktorię - pomnik upamiętniający wielkie dokonania Fryderyka II i jego pobyt w Dąbroszynie. Rozalia, upiększając park, zbudowała w nim także dwa pawilony w kształcie greckich świątyń, nadając im imiona swych dwu sióstr: Zofii i Cecylii. Zofia von Schwerin z domu Dönhoff, żona Wilhelma, brata Hermanna, większość czasu spędzała w berlińskim pałacu rodziny męża (Wilhelmstraße 63), prowadząc tam bujne życie towarzyskie w kręgach arystokratycznych. Opisała je we wspomnieniach wydanych drukiem przez jej kolejną siostrę, panią na Kamieniu Wielkim i Małym, baronową Amalię von Romberg.Dobra dąbroszyńskie zaliczano do największych nie tylko w Nowej Marchii, ale także w Brandenburgii. Ostatni właściciel dominium Tamsel, Stanislaus Graf von Schwerin, w roku 1921 posiadał 2416 ha lasów, łąk i ziemi uprawnej. Majątek Tamsel był majoratem, czyli jego spadkobiercami mogli być tylko potomkowie w linii męskiej i dopiero po ich wymarciu zamężne córki wprowadzały majątek pod zarząd nowego rodu ich mężów. W konsekwencji braku potomka w linii męskiej w rodzie von Schoningów majątek, jako wiano Eleonory, znalazł się w posiadaniu von Wreechów. Bezdzietni synowie Eleonory przekazali go w roku 1795 von Dönhoffom z Donhoffstadt/Długosze w Prusach Wschodnich (dziś Olsztyńskie). Ta gałąź rodu, wobec szybkiej śmierci synów, wygasła w roku 1816 i Dąbroszyn za sprawą małżeństwa hrabianki Rozalii Fryderyki von Dönhoff z hrabią Hermanem von Schwerin z Wolfshagen znalazł się w posiadaniu kolejnego rodu. To oni przerwali dotychczasową zmowę milczenia i wystawili w roku 1840 Wiktorię - pomnik upamiętniający wielkie dokonania Fryderyka II i jego pobyt w Dąbroszynie. Rozalia, upiększając park, zbudowała w nim także dwa pawilony w kształcie greckich świątyń, nadając im imiona swych dwu sióstr: Zofii i Cecylii. Zofia von Schwerin z domu Dönhoff, żona Wilhelma, brata Hermanna, większość czasu spędzała w berlińskim pałacu rodziny męża (Wilhelmstraße 63), prowadząc tam bujne życie towarzyskie w kręgach arystokratycznych. Opisała je we wspomnieniach wydanych drukiem przez jej kolejną siostrę, panią na Kamieniu Wielkim i Małym, baronową Amalię von Romberg

Jedna z sióstr Zofii - Cecylia, była osobą o bardzo słabym zdrowiu, które usiłowała podreperować wyjazdami do miejscowości uzdrowiskowych. Niewiele to pomagało i ostatnie lata życia, wciąż jako osoba samotna, spędziła w fotelu na kółkach i w łóżku. Była właścicielką dwóch majątków w Prusach Wschodnich i w jednym z nich zamierzała ufundować szpital dla 20 starców i kalek, czemu stanął na przeszkodzie ciężki stan jej zdrowia, a potem śmierć. Jej siostra, Amalia, dla upamiętnienia tego szlachetnego projektu zbudowała na swój koszt szpital w Kamieniu Wielkim z budynkami gospodarczymi i ogrodem. Miał 18 łóżek i prowadzony był przez diakonisy. Nazwano go Cacilien Stift, czyli Fundacja Cecylii. Oba pawilony parkowe z wojennej zawieruchy wyszły cało. Przeciekający dach Świątyni Zofii dał niektórym mieszkańcom Dąbroszyna pod koniec lat osiemdziesiątych powód do rozkradzenia jej cegieł i elementów wystroju, których nikłe resztki leżą w przypałacowym lapidarium. Świątynia Cecylii z figurą boga czasu Kronosa ulega destrukcji czasu.

Pokaż widok na większej mapie