Powrót

Słońsk(Sonnenberg)

Miejscowość założona została na południowej terasie nadzalewowej rzeki Warty, 14 km na wschód od granicznego miasta Kostrzyna, przy drodze krajowej z Poznania przez Skwierzynę do przejścia granicznego. Najstarsza część wsi rozlokowana jest wzdłuż południkowo przebiegających ulic, która z czasem rozszerzyła swoje terytorium na północny zachód tworząc przyległą miejscowość Przyborów. Na północno-wschodnim skraju średniowiecznego założenia wsi, w zakolu rzeczki, stanowiącej dopływ Warty, stoi zamek. Usytuowany na osi północ-południe, wejściem skierowany jest na rozległy dziedziniec po stronie zachodniej. Z drugiej strony zlokalizowany był park, który zachował się w formie szczątkowej. Pierwsza wzmianka o Słońsku pochodzi z 1341 roku. Występuje w pozwoleniu wydanym przez margrabiego Ludwika Wittelsbacha rycerzom Henningowi i Arnoldowi z Krzywnicy na budowę castrum sed municionem, prawdopodobnie przy istniejącej osadzie targowej. Warownia zmieniała właścicieli, a powstała przy niej osada rozrastała się. Nadaniem z 1426 roku została przekazana w zastaw zakonowi rycerskiemu joannitów. W dokumencie tym Słońsk określono jako miasto (civitas). Odtąd aż do 1945 roku Słońsk był związany z historią joannitów będąc siedzibą balliwa branderburskiego. Obecny obiekt wzniesiono na zrębach gotyckiego zamku z XIV wieku. W latach 1662-1668 zamek przebudowano na zlecenie księcia Jana Maurycego von Nassau, według projektu niderlandzkiego architekta Petera Posta z Hagi. Budowę nadzorował mistrz budowlany Cornelius Ryckwaert. Zamek utrzymany jest w stylu barokowym i stanowi jedyny w tej części Europy przykład niderlandzkiej architektury zamkowej z połowy XVII wieku. Przebudowę zamku rozpoczęto od założenia parku, przekopania kanałów i regulacji koryta rzeki. Rzut odbudowanego zamku był kwadratowy, z czego część stanowił dziedziniec przed zamkiem. Zamek od północy, południa i wschodu był trzykondygnacyjny, a od zachodu poprzez podwyższenie poziomu terenu dwukondygnacyjny. Budowlę otaczała fosa, oddzielona szerokim wałem od równolegle płynącego koryta rzeki. Dostęp do zamku prowadził poprzez mosty na fosie od wschodu i zachodu. Bryłę nakrywał pogrążony dach czworokątny, kryty dachówką barwioną na kolor błękitny. Nieotynkowane ściany zamku były malowane na biało i ozdobione oszczędnym detalem architektonicznym w postaci portali drzwiowych i festonów pod oknami w części środkowej elewacji głównej. Wybrukowany dziedziniec przed zamkiem otaczał mur przedpiersiowy o wys. 1,2 m z dwoma jednokondygnacyjnymi pawilonami w zachodnich narożach. W jednym z nich było więzienie, w drugim pomieszczenie dla strażnika. Obok pawilonu strażnika była studnia z wodą źródlaną. W 1731 roku balliw Albrecht Fryderyk przeniósł siedzibę balliwatu do Berlina. Podczas wojny siedmioletniej i następujących po niej pożarów Słońska zniszczono folwark zamkowy oraz mosty nad rzeką i fosą. W 1783 roku August Ferdynand usunął fortyfikacje przy zamku, przez co dwukondygnacyjna fasada stała się trzykondygnacyjna. Dawną piwnicę przekształcono w parter i przed pierwotnym portalem umieszczono balkonik, a dawne wejście do piwnicy poszerzono i powiększono. Również w nowym parterze fasady wykuto otwory okienne. W 1810 r. po sekularyzacji przez Państwo Pruskie majątku balliwatu, zamek adaptowano na więzienie. Potem, po 1833 roku, członkowie arystokracji brandenburskiej, odwołując się do tradycji rycerskiego zakonu, powołali elitarne stowarzyszenie o nazwie Zakon Joannitów Królestwa Pruskiego. Do 1918 roku tytuł wielkiego mistrza sprawowali członkowie królewskiej rodziny Hohenzollernów z siedzibą w Słońsku Aby przystosować obiekt do celów reprezentacyjnych w latach 1872-1884 wyremontowano wnętrze, zgodnie z projektem Wolffa, Mullera i Ruske oraz przebudowano dach. Zamek pełnił funkcje reprezentacyjno-muzealne, dlatego nie unowocześniano go, nie skanalizowano, a zelektryfikowano dopiero w 1906 roku. W 1926 roku obchodzono uroczyście 500-lecie pobytu Joannitów w Słońsku, wtedy odnowiono elewację. W zamku gromadzono materiały archiwalne dotyczące wszystkich posiadłości joannitów w Królestwie Pruskim. W salach ściany pokrywały portrety oraz tarcze herbowe balliwów i komendantów. Po 1945 roku wyposażenie zamku zostało usunięte i wywiezione w niewiadomym kierunku, zaś archiwalia przewieziono do Archiwum Państwowego w Starym Kisielinie. W budynku zamku urządzono najpierw miejscowy Dom Kultury, potem magazyn Prezydium GRN. Pod koniec lat 60. rozważano możliwość utworzenia w zamku muzeum. Plany jednak nie zostały zrealizowane, a obecnie, po pożarze w 1975 roku, zamek popada w ruinę. Po roku 1989 zabytkiem ponownie zainteresował się Zakon Joannitów w Brandenburgii, którego przedstawiciele corocznie przyjeżdżają do Słońska.

(Poniższy tekst pochodzi z książki "Obiekty zabytkowe do zagospodarowania na terenie województwa gorzowskiego" z 1981roku)

Zespół zamkowo-parkowy o cechach holenderskich, wzniesiony w XIV wieku, przebudowany w XVII i XIX. Zamek trzykondygnacyjny, podpiwniczony. Murowany z cegły i kamienia. Kubatura 26.400 m3 Powierzchnia użytkowa 4.066 m2 Obiekt w latach 70-tych XX wieku poddany został odbudowie lecz na skutek pożaru w 1975 r. popadł w ponowną ruinę. Otoczony parkiem zabytkowym schodzącym w kierunku rzeki Warty. Usytuowany przy drodze Kostrzyn-Skwierzyna. Aktualnie brak użytkownika, stanowi własność Urzędu Gminy w Słońsku.

Pokaż widok na większej mapie